Cây cối xay là cây thuốc nam thuộc một loại cây thân thảo, họ bông có tên là ma mãnh thảo, kim hoa thảo, giằng xay. Cây mọc hoang ở khắp nơi trong nước ta. Mùa hoa quả tháng 2-6.
Loài cây này có nguồn gốc từ vùng Ấn Độ – Malaixia, mọc hoang khắp nơi và cũng được trồng làm thuốc. Nhân giống bằng hạt vào đầu mùa mưa. Thu hái cây vào mùa hè thu, đem phơi hay sấy khô; có thể tán thành bột để dùng dần.
Lá cây cối xay chứa nhiều chất nhầy và asparagin. Cây chứa tinh dầu với các thành phần là b-pinen, caryophyllen oxyd, cineol, geraniol, geranyl acetat, alemen, eudesmol, farnesol, borneol. Hạt chứa raffinose 1,6% và dầu nửa khô 4,21% gồm chủ yếu là glycerid của các acid linoleic, oleic, palmitic, stearic. Rễ chứa dầu béo, b- sitosterol, b-amyrin và một alcaloid chưa xác định.
Cây cối xay là cây gì?
Đặc điểm bên ngoài của cây cối xay
Cây nhỏ sống hàng năm hay lâu năm, mọc thành bụi, cao 1-2m, có lông mềm trên toàn thân và các bộ phận của cây. Lá mọc so le, hình tim, mép khía răng. Hoa vàng, mọc ở nách lá, có cuống dài bằng cuống lá. Quả gồm tới 20 lá noãn dính nhau nom như cái cối xay lúa.
Đặc điểm thực vật, phân bố của Cối xay: Cối xay mọc thành bụi, cao 1,0 – 1,5m. Toàn thân và các bộ phận của cây đều mang lông măng. Lá mềm, hình tim, đầu nhọn, dài và rộng chừng 10cm. Hoa mọc ở kẽ lá, đơn độc, màu vàng, cuống hoa dài bằng cuống lá. Đài 5 răng, không có tiểu đài, nhị nhiều. Nhụy gồm 20 lá noãn.
Lá cối xay có hình tim
Qủa của cối xay gồm nhiều lá noãn
Hoa cối xay màu vàng mọc xen giữa 2 lá
Công dụng của cây cối xay
Cối xay có vị hơi ngọt, tính bình; có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, long đờm và lợi tiểu. Lá có nhiều chất nhầy dịu kích thích. Vỏ làm se và lợi tiểu. Hạt có tác dụng kích dục, nhuận tràng và làm dịu kích thích. Nước hãm rễ có thể giảm sốt. Cây cối xay thường được dùng trị các chứng:
Sổ mũi; sốt cao, đau đầu dữ dội, viêm tuyến mang tai truyền nhiễm;
Tật điếc, ù tai, đau tai;
Lao phổi;
Giảm niệu (tiểu tiện vàng, đỏ hoặc đái dắt, đái buốt
Sử dụng cây cối xay như thế nào
Cây cối xay được dùng trong khá nhiều bài thuốc. Tuy nhiên, phổ biến nhất có thể kể đến các bài thuốc như sau:
Cối xay trị đau tai, tật điếc:
Cối xay 60g hoặc 20-30g quả, nấu với thịt lợn mà ăn. Đối với tật điếc, dùng rễ cối xay, Mộc hương, Vọng giang nam, mỗi vị 60g, nấu với đuôi lợn mà ăn.
Sau khi đẻ phù thũng:
Lá Cối xay 30g, ích mẫu 20g sắc uống.
Cối xay trị kiết lỵ hay mắt cá màng mộng:
Quả Cối xay, hoa Mào gà mỗi vị 30g, sắc uống.
Chú ý: Người có thận hư hàn tiểu tiện nhiều và trong, ỉa chảy không nên dùng. Phụ nữ có thai dùng phải cẩn thận.
Một số bài thuốc dành riêng cho phụ nữ
Cối xay chữa phụ nữ sau khi sinh bị phù thũng:
Lá cối xay 20-30g, ích mẫu 12-16g, nấu với 300ml nước, sắc còn 150ml, chia 2 lần, uống trước bữa ăn.
Cối xay chữa kiết lỵ, hay mắt cá màng mộng:
Quả cối xay, hoa mào gà mỗi vị 30g, sắc uống trong ngày chia uống 3 lần/ngày/tháng.
Cối xay chữa cảm sốt, nhức đầu do phong nhiệt:
Cây cối xay 12-16g, lá tre 8g, bạc hà 6g, kinh giới 8g, kim ngân hoa 12g, nấu với 750ml nước, sắc còn 250ml, chia 2 lần, uống trước bữa ăn.
Cối xay chữa tiểu tiện bí, tiểu rắt, tiểu buốt:
Cây cối xay 30g, bông mã đề 20g, rễ tranh 20g, râu bắp 12g, cỏ màn trầu 8g, rau má 12g, nấu với 650ml nước, sắc còn 250ml, chia 2 lần, uống trước bữa ăn.
Cối xay chữa đau tai, tật điếc:
Cối xay 60g, hoặc 20-30g quả, nấu với thịt lợn. Đối với tật điếc, dùng rễ cối xay, mộc hương, vọng giang nam, mỗi vị 60g, nấu với đuôi lợn ăn với cơm. Bài thuốc với cây cối xay: Cối xay chữa đau tai, ù tai, thính lực giảm: Quả cối xay 30g (hoặc toàn cây tươi 60g), nấu canh với thịt heo nạc để ăn cơm.
