Rau má là gì? Tác dụng dược lý và cách sử dụng như thế nào?

Cây rau má một loại thực phẩm thuốc mát bổ, có rất nhiều công dụng. Xong cần lưu ý không nên sử dụng Tích tuyết thảo quá nhiều trong 1 thời gian dài loại rau này bởi nó có một số tác dụng không tốt ngoài ý muốn.

Cây rau má còn có tên gọi khác là tích tuyết thảo, một loại cây cỏ mọc sát mặt đất có công dụng điều trị nhiều chứng bệnh.

+ Tên khác: Tích tuyết thảo, mã đề thảo, liên tiền thảo, thổ tế tân, lão công căn, địa tiền thảo, băng khẩu uyển.

+ Tên tiếng Anh: Gotu Kola

+ Tên khoa học: Centella asiatica

+ Họ: Apiales

Tìm hiểu chung về rau má

Rau má là loại cây thân thảo, có nguồn gốc từ đất nước Úc, các đảo Thái Bình Dương, quần đảo New Guinea, Melanesia, Malesia và châu Á. Có 40 loài trong chi rau má. Loại rau này có hình dạng giống như những đồng tiền tròn, xếp nối nhau. Do đó, nó còn có tên gọi khác là liên tiền thảo.

Rau má là cây thân nhỏ, mọc bò ở khắp nơi, nhất là chỗ ẩm mát. Thân cây rất mảnh, lá mọc so le, thường tụ khoảng 2 – 5 lá ở một mấu. Hoa Tích tuyết thảo trắng trong khi quả lại có màu nâu đen.

Rau má mọc dại ở những nơi ẩm thấp như bờ mương hay thung lũng. Ở Việt Nam, bạn có thể dễ dàng tìm thấy địa tiền thảo ở bên dưới các tán lá của vườn cây hoặc men theo bờ ruộng. Hiện nay, ở TP. HCM và Tiền Giang, một vài giống cây địa tiền thảo đã được thuần hóa để trồng ở những vùng rau chuyên canh.

Thành phần của rau má

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng trong Tích tuyết thảo có chứa các hợp chất như beta carotene, sterol, saponin, alkaloid, flavonol, saccharide, canxi, sắt, magiê, mangan, phốt pho, kali, kẽm, các loại vitamins B1, B2, B3, C, K… Các thành phần này sẽ thay đổi tùy theo từng khu vực hoặc mùa thu hoạch.

Trong 100g chiết xuất rau má có chứa 88,2g nước; 3,2g đạm; 1,8g tinh bột; 4,5g cellulose; 3,7mg vitamin C; 0,15mg vitamin B1; 2,29mg canxi; 2mg phốt pho; 3,1mg sắt; 1,3mg beta carotene…

Tác dụng của rau má

Rau má không chỉ bổ dưỡng mà còn có nhiều dược tính. Vì vậy, từ xa xưa, người dân đã biết sử dụng loại rau này như một vị thuốc chữa bệnh.

Tích tuyết thảo là một loại thảo dược thường được sử dụng trong y học cổ truyền Trung Quốc và Ayurvedic. Các bộ phận trên mặt đất của cây được sử dụng làm thuốc để điều trị nhiễm trùng do vi khuẩn, virus hoặc ký sinh trùng như nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI), bệnh zona, bệnh phong, tả, lỵ, bệnh giang mai, bệnh cảm thông thường, cúm, H1N1 (cúm lợn), voi, lao và bệnh sán máng.

Tích tuyết thảo cũng được sử dụng điều trị mệt mỏi, lo lắng, trầm cảm, rối loạn tâm thần, bệnh Alzheimer và cải thiện trí nhớ. Thảo dược này còn được dùng chữa lành vết thương, chấn thương và các vấn đề lưu thông (tĩnh mạch suy) bao gồm giãn tĩnh mạch và cục máu đông ở chân.

Một số người sử dụng Tích tuyết thảo để trị say nắng, viêm amiđan, viêm màng phổi, bệnh gan (viêm gan), vàng da, lupus đỏ hệ thống (SLE), đau dạ dày, tiêu chảy, khó tiêu, viêm loét dạ dày, động kinh, hen suyễn, thiếu máu, tiểu đường và để giúp họ sống lâu hơn.

Một số phụ nữ sử dụng rau má để ngừa thai, không hành kinh và khơi dậy ham muốn tình dục.

Sử dụng ngoài da

Rau má đôi khi được thoa lên da để chữa vết thương và giảm sẹo, bao gồm cả vết rạn da do mang thai.

Tích tuyết thảo có tác dụng đối với hệ tim mạch, da, hệ thần kinh và ngăn ngừa ung thư
Giảm căng thẳng, tăng khả năng tập trung, cải thiện trí nhớ ở người già
Hợp chất Bracoside B có trong rau má có tác dụng lên hệ thần kinh trung ương, làm tăng cường chất trung gian chuyển hóa giúp não bộ hoạt động tốt hơn. Nhờ đó, tăng khả năng tập trung và hỗ trợ cải thiện trí nhớ ở người cao tuổi. Bên cạnh đó, Triterpenoids từ địa tiền thảo có công dụng tăng cường chức năng tâm thần và giảm sự lo lắng, giúp giảm stress và căng thẳng.

Điều trị ung thư
Các nghiên cứu gần đây đã phát hiện các thành phần hóa học có trong địa tiền thảo có tác dụng giúp ổn định DNA, ngăn chặn tế bào biến tính thành ung thư.

Cơ chế hoạt động của rau má là gì?

Rau má chứa một số chất làm giảm viêm và cũng làm giảm huyết áp tĩnh mạch. Thảo dược này còn làm tăng sản sinh collagen nên rất quan trọng cho việc chữa lành vết thương.

#. Theo Y học cổ truyền

Theo Trung y, Tích tuyết thảo có tác dụng thanh nhiệt, dưỡng âm, lợi tiểu, nhuận gan và giải độc. Thông thường, Đông y thường sử dụng Tích tuyết thảo làm thuốc bổ và chủ trị các chứng bệnh như hư khí, rôm sẩy, bạch đới, tả lỵ, mụn nhọt, chữa thổ huyết, sát trùng,….

#. Theo y học hiện đại

Vào những năm 1940, các nhà khoa học đã bắt đầu tiến hành nghiên cứu về tác dụng của cây rau má. Nhờ những hoạt chất hóa học thuộc nhóm saponins, Tích tuyết thảo được biết đến với những lợi ích sau:

Đối với da

Một số nghiên cứu đã chứng minh dịch chiết từ rau má có tác dụng kích hoạt quá trình phân chia tế bào và thúc đẩy sự tổng hợp collagen của các mô liên kết, giúp hình thành tế bào da mới, hỗ trợ làm lành vết thương. Chính nhờ sự kích thích mau lên da non, Tích tuyết thảo được ứng dụng trong ngành mỹ phẩm với mục đích xóa vết nhăn, làm chậm quá trình lão hóa, giúp da căng mịn.

Trị bệnh phong, lao

Hoạt chất asiaticoside có trong rau má có tác dụng làm tan lớp màng sáp bọc vi khuẩn lao, phong, đồng thời giúp tăng cường hệ miễn dịch chống lại nhóm chủng khuẩn này, hỗ trợ điều trị bệnh phong và lao.

Tác dụng đối với hệ tim mạch

Rau má chứa lượng lớn chất xơ giúp làm giảm cholesterol xấu có trong máu, giúp ngăn ngừa mắc các bệnh lý về tim mạch. Đồng thời, hoạt chất Bracoside A chiết xuất từ Tích tuyết thảo có tác dụng kích thích bài tiết nitric oxide (NO) của mô. Từ đó giúp làm dãn nở vi động mạch, hỗ trợ máu lưu thông qua mô tốt hơn, giảm nhanh cơn đau tim. Song song quá trình đó, chất độc tích tụ trong cơ thể được đào thải ra ngoài dễ dàng hơn.

Các bài thuốc trị bệnh từ rau má

Dưới đây là một số cách dùng rau má để chữa bệnh:

Chữa đau bụng, tiêu chảy, lỵ: Rửa sạch 30 – 40g rau má (lấy toàn bộ cây), thêm ít muối. Bạn có thể ăn sống hoặc luộc.
Chữa đau bụng kinh nguyệt, đau lưng: Hái Tích tuyết thảo lúc ra hoa, phơi khô, tán nhỏ. Ngày uống 1 lần vào buổi sáng, mỗi lần uống 2 muỗng cà phê.
Chữa vàng da do thấp nhiệt: Sắc uống 30 – 40g rau má với 30g đường phèn.
Chữa tiểu ra máu: Lấy một nắm Tích tuyết thảo và một nắm ích mẫu thảo, rửa sạch, giã nát và vắt lấy nước uống.
Chữa táo bón: Giã 30g rau má và đắp vào rốn.
Chữa áp xe vú giai đoạn đầu: Sắc uống Tích tuyết thảo và vỏ cau. Bạn có thể pha thêm một chút rượu để tăng hiệu quả.

Chữa những bệnh nhiễm trùng

Chữa lở loét vùng lưng: Rửa sạch Tích tuyết thảo, giã nát, ép lấy nước cốt hòa với bột nếp thành dạng hồ rồi thoa lên vùng bị tổn thương.
Chữa nhọt: Rửa sạch Tích tuyết thảo, giã nát và đắp lên vùng da bị tổn thương.
Chữa chấn thương phần mềm gây sưng nề: Giã nát 20 – 30g rau má tươi, vắt lấy nước, hòa với một chút rượu uống.
Chữa viêm họng và viêm amiđan: Rửa sạch 60g rau má tươi, giã nát, ép lấy nước, hòa với một chút nước ấm và uống.
Chữa xuất huyết: Lấy 30 – 100g rau má tươi sắc uống hoặc giã nát vắt lấy nước cốt uống.
Chữa giải ngộ độc thuốc hoặc thực phẩm: Giã nát Tích tuyết thảo tươi, vắt lấy nước uống, có thể pha thêm một chút đường phèn.
Cảm nắng, nhức đầu, chóng mặt, hoa mắt, buồn nôn: Lấy 1 nắm Tích tuyết thảo tươi rửa sạch, giã nhuyễn lấy nước cốt pha loãng, thêm vài hạt muối và uống. Lấy bã đắp lên trán và thái dương.
Trẻ biếng ăn, còi cọc, đi ngoài phân sống: Rửa sạch một nắm to rễ Tích tuyết thảo, để ráo nước, tán bột cho vào cháo hoặc nấu chung với bột gạo.
Giải nhiệt, trị rôm sẩy, mẩn ngứa, mát gan lợi tiểu: Rửa sạch 30 – 100g rau má tươi, giã nát, vắt lấy nước uống hàng ngày hoặc xay nhuyễn bằng máy rồi cho thêm đường vào uống.

Cách dùng rau má để trị sẹo

Trị sẹo lõm

Để trị sẹo lõm, bạn lấy rau má rửa sạch, sau đó đem đi ngâm trong nước muối loãng khoảng 15 phút rồi vớt ra để ráo. Chia làm 2 phần, 1/2 cho thêm ít đường và uống, nửa còn lại giã nát đắp lên mặt khoảng 15 – 20 phút, sau đó rửa lại bằng nước sạch.

Trị sẹo lồi

Rửa sạch Tích tuyết thảo, giã nát, lọc lấy nước và hòa đều với mật ong. Bạn hãy bôi hỗn hợp này lên vùng da bị sẹo lồi, massage nhẹ nhàng và rửa sạch bằng nước ấm sau 30 phút. Phương pháp này không những loại bỏ sẹo mà còn giúp dưỡng ẩm, tái tạo da và giúp da trẻ trung hơn.

Trị sẹo thâm

Rửa sạch rau má, sau đó đem đi ngâm với nước muối. Nghiền Tích tuyết thảo thành dạng mịn. Vệ sinh vùng da bị sẹo thật sạch rồi lấy Tích tuyết thảo đã nghiền đắp lên. Đắp mỗi ngày 2 lần và kiên trì thực hiện liên tục trong 4 tháng. Phương pháp này sẽ giúp làm mờ hầu hết các vết sẹo lâu năm.

Các món ăn từ rau má

Ở Việt Nam, các bà nội trợ thường dùng Tích tuyết thảo để chế biến thành những món ăn thơm ngon, hấp dẫn. Có rất nhiều món ăn được chế biến từ loại rau này như Tích tuyết thảo trộn thịt bò, gỏi Tích tuyết thảo chả cá, rau má xào ngan… Sau đây là công thức chế biến 2 món ăn quen thuộc được chế biến từ rau má bạn có thể thử:

Salad rau má

Đây là món ăn pha trộn giữa vị đắng, bùi bùi của rau má với vị ngọt của thịt bò, vị chua chua cay cay của nước trộn salad. Món ăn này thường được dùng làm món khai vị trong các buổi tiệc dân dã.

Chuẩn bị:

1 bó rau má nhỏ
2 quả cà chua
1 củ hành tím
2g đậu phộng rang
1 muỗng cà phê dầu ăn
Muối
1 muỗng cà phê nước cốt chanh
Ớt bột hoặc ớt tươi (tùy sở thích)
Mè (tùy sở thích)
Thực hiện: Tích tuyết thảo băm nhỏ, hành tím và cà chua xắt thành từng lát mỏng, còn đậu phộng rang thì giã nhuyễn. Bạn trộn Tích tuyết thảo với 1 muỗng cà phê dầu ăn, 1 muỗng cà phê nước cốt chanh và một ít muối (nêm sao cho vừa khẩu vị). Thêm hành tím và cà chua. Sau khi trộn đều tất cả, thêm đậu phộng vào. Nếu thích, bạn có thể cho thêm ớt và rắc một ít hạt mè.

Canh rau má nấu thịt

Canh rau má nấu thịt là một món ngon dân dã, thanh nhiệt, rất thích hợp cho mùa nắng nóng.

Chuẩn bị:

300g rau má
120g thịt nạc
Bột nêm
Nước mắm
Đường
Hành
Tiêu
Thực hiện: Thịt nạc băm nhỏ, rửa sạch hành và Tích tuyết thảo, để ráo. Bắc nồi lên bếp, cho 1 muỗng súp dầu ăn vào. Khi dầu nóng, cho hành đã cắt nhỏ vào xào thơm, tiếp theo cho thịt bằm vào xào săn. Sau khi thịt săn, nêm nếm gia vị, đảo đều. Sau đó, đổ nước sôi vào và nấu sôi, vớt bọt. Tích tuyết thảo cắt khúc, cho vào nồi, để lửa lớn 1 phút và tắt bếp.

Các thức uống từ rau má

Rau má có tính giải nhiệt. Vì vậy, vào mùa hè nóng bức, nhiều người thường có thói quen uống nước Tích tuyết thảo mát lạnh. Hiện nay, nhiều cơ sở còn phát triển sản phẩm mới là trà Tích tuyết thảo dạng thô và trà túi lọc rất được người tiêu dùng ưa chuộng.

Nước Tích tuyết thảo xay
Thức uống này rất dễ làm. Bạn chỉ cần rửa sạch Tích tuyết thảo, nhặt bỏ hết phần rễ và để ráo. Sau đó, xay nhuyễn hoặc giã nát rồi cho thêm nước đun sôi để nguội vào, khuấy đều rồi đem lọc hết bã là có thể sử dụng. Để dễ uống, bạn có thể cho thêm muối, đường, một ít chanh…

Trà rau má
Hiện nay, nhiều cơ sở sản xuất trà Tích tuyết thảo. Cách chế biến trà Tích tuyết thảo cũng khá đơn giản: Rửa sạch rau má tự động, sau đó đưa vào lò sấy và sản xuất ra trà.

Liều dùng rau má

Dùng bao nhiêu rau má là đủ?

Học viện Y tế Hoa Kỳ khuyến cáo bạn không nên dùng Tích tuyết thảo quá 6 tuần nếu không có sự chỉ định của bác sĩ. Ngoài ra, những người có tiền sử mắc bệnh gan hoặc đã từng mắc các bệnh tổn thương da, ung thư cũng không nên dùng.

Mỗi ngày, các nhà khoa học khuyến cáo rằng bạn chỉ nên dùng 1 cốc nước Tích tuyết thảo (tương đương 40g rau má). Đối với các vấn đề về tuần hoàn máu ở chân (suy tĩnh mạch): bạn uống 60 – 180mg chiết xuất địa tiền thảo mỗi ngày.

Liều dùng của Tích tuyết thảo có thể khác nhau đối với từng người, phụ thuộc vào tuổi tác, tình trạng sức khỏe và một số vấn đề cần quan tâm khác. Bạn hãy thảo luận với thầy thuốc và bác sĩ để tìm ra liều dùng thích hợp.

Dạng bào chế của rau má là gì?

Rau má có những dạng bào chế như:

Viên nang mềm 450mg
Trà.
Tác dụng phụ của rau má

Bạn sẽ gặp tác dụng phụ nào khi dùng rau má?

Tích tuyết thảo có chứa nhiều dược tính. Vì vậy, việc lạm dụng loại rau này có thể dẫn đến những tác hại sau:

Ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa:

Rau má có tính hàn, dễ gây lạnh bụng, tiêu chảy. Ngoài ra, nếu việc chế biến không đảm bảo vệ sinh cũng có thể khiến bạn bị rối loạn tiêu hóa.

Giảm khả năng thụ thai và tăng nguy cơ sẩy thai:

Phụ nữ dùng Tích tuyết thảo trong thời gian dài có thể khó thụ thai. Quan trọng hơn, nếu bạn sử dụng trong thai kỳ, loại rau này có nguy cơ gây sẩy thai rất cao.

Bệnh gan:

Rau má có thể gây tổn thương gan. Những người đã bị bệnh gan như viêm gan nên tránh sử dụng Tích tuyết thảo do có thể làm bệnh nghiêm trọng hơn.

Phẫu thuật:

Rau má có thể gây buồn ngủ nhiều nếu bạn kết hợp với thuốc dùng trong và sau phẫu thuật. Bạn nên ngừng sử dụng Tích tuyết thảo ít nhất 2 tuần trước khi phẫu thuật theo lịch trình.

Bên cạnh đó, trong một số thử nghiệm lâm sàng, Tích tuyết thảo có thể gây ra các vấn đề liên quan đến viêm da. Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào về các tác dụng phụ, hãy tham khảo ý kiến thầy thuốc hay bác sĩ.

Thận trọng khi dùng rau má

Trước khi dùng rau má, bạn nên lưu ý những gì?

Bạn nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi bắt đầu dùng rau má, nếu:

Bạn có thai hoặc cho con bú và chỉ nên dùng thuốc theo khuyến cáo của bác sĩ
Bạn đang dùng bất kỳ loại thuốc nào khác
Bạn có dị ứng với bất kỳ chất nào của cây Tích tuyết thảo, các loại thuốc khác hoặc các loại thảo mộc khác
Bạn có bất kỳ bệnh tật, rối loạn hoặc tình trạng bệnh nào khác
Bạn có bất kỳ loại dị ứng như dị ứng thực phẩm, thuốc nhuộm, chất bảo quản hay động vật.
Những quy định cho Tích tuyết thảo ít nghiêm ngặt hơn những quy định của tân dược. Bạn cần nghiên cứu sâu hơn để xác định độ an toàn của vị thuốc này. Bạn cần cân nhắc giữa lợi ích của việc sử dụng rau má với nguy cơ có thể xảy ra trước khi dùng.

Mức độ an toàn của rau má như thế nào?

Bạn nên tránh sử dụng rau má nếu quá mẫn cảm với bất kỳ thành phần nào của rau má.
Mang thai/cho con bú: Bạn tránh sử dụng trong thời gian mang thai và cho con bú vì Tích tuyết thảo có thể gây hành kinh.
Độc tính: Có ba trường hợp nhiễm độc gan được báo cáo trên bệnh nhân sử dụng Tích tuyết thảo trong 20 – 60 ngày.
Để tránh tác dụng phụ, những đối tượng sau đây không nên sử dụng Tích tuyết thảo để điều trị bệnh.
Người bệnh mắc các chứng bệnh thuộc thể hư hàn
Phụ nữ mang thai
Người có tiền sử bệnh gan
Bệnh nhân tiểu đường
Người bệnh ung thư
Bệnh nhân có vấn đề về da

Tương tác với rau má

Rau má có thể tương tác với những yếu tố nào?

Thảo dược này có thể tương tác với những thuốc bạn đang dùng hay tình trạng sức khỏe hiện tại của bạn. Hãy tham khảo ý kiến tư vấn của thầy thuốc hay bác sĩ trước khi sử dụng Tích tuyết thảo.

Rau má có tác dụng an thần, vì vậy khi tiêu thụ lượng lớn có thể gây buồn ngủ. Nếu dùng chung Tích tuyết thảo với thuốc an thần sẽ làm tăng cảm giác buôn ngủ. Do đó, bệnh nhân không nên dùng Tích tuyết thảo chung với các loại thuốc an thần sau:

Clonazepam (Klonopin®)
Phenobarbital (Donnatal®)
Zolpidem (Ambien®)
Lorazepam (Ativan®)
Ngoài ra, không nên dùng rau má chung với các loại thuốc gây hại gan, tránh nguy cơ làm tổn thương gan nặng. Một số thuốc gây độc hại cho gan như

Amiodaron(Cordarone®)
Fluconazole (Diflucan®)
Pravastatin (Pravachol®)
Lovastatin (Mevacor®)
Acetaminophen (Tylenol®)
Itraconazole(Sporanox®)
Simvastatin (Zocor®)
Erythromycin (Ilosone® và Erythrocin®)
Carbamazepine (Tegretol®)
Phenytoin (Dilantin®)
Rau má là một loại thảo dược và cũng là thực phẩm chức năng, thực phẩm thuốc. Vì vậy, khi sử dụng Tích tuyết thảo chữa bệnh, người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ về cách chế biến cũng như liều lượng cần dùng.