Dành dành là thảo dược gì? Công dụng và cách dùng như thế nào?

Cây dành dành là một vị thuốc nam quý hiếm, có tác dụng lợi tiểu, tiêu viêm, hạ sốt, thanh nhiệt,… Những bộ phận của cây dành dành Gardenia jasminoides Ellis được dùng làm dược liệu điều trị bệnh viêm gan, đau nhức, đau mắt, bí tiểu,…

Tên khác: Thủy hoàng chi, chi tử, mác làng cương (tiếng Tày),…;
Tên khoa học: Gardenia jasminoides Ellis;
Họ: Thuộc họ Thiến thảo (Rubiaceae).

Mô tả cây dành dành

1. Đặc điểm sinh vật

Thân cây: Cây dành dành là một loại cây bụi, thường cao từ 2,5 đến 3 mét. Đây là một loại cây mọc xanh tốt quanh năm.
Lá cây: Lá cây Gardenia jasminoides Ellis có màu xanh lục. Lá cây có hình bầu dục, mọc đối nhau trên nhánh cây.
Rễ cây: Rễ cây Gardenia jasminoides Ellis là loại rễ chùm.
Hoa: Cây Gardenia jasminoides Ellis thường cho hoa vào mùa hè, khoảng tháng 6 đến tháng 10. Hoa Gardenia jasminoides Ellis có màu trắng, có khoảng 6 cánh. Hoa thường mọc ở đầu cành, tỏa hương thơm dịu nhẹ.
Quả: Quả Gardenia jasminoides Ellis có hình bầu dục, dài khoảng 3cm. Quả có màu vàng, có mùi thơm và vị đắng. Trong quả có chứa nhiều hạt nhỏ.

2. Khu vực phân bố

Cây dành dành ưa mọc ở những nơi ẩm ướt, gần rạch nước. Tại Việt Nam, cây mọc hoang ở nhiều nơi và còn được trồng làm cảnh, làm thuốc.

Cây Gardenia jasminoides Ellis mọc chủ yếu ở khu vực Nam bộ.

Cây dành dành là một vị thuốc nam quý hiếm
Cây dành dành là một vị thuốc nam quý hiếm

3. Bộ phận dùng

Lá, thân cây, rễ cây và hoa của cây dành dành đều sử dụng được.

4. Thu hái và sơ chế

Thu hái lá, rễ cây và thân cây Gardenia jasminoides Ellis quanh năm. Hái hoa và quả chín vào mùa hè và mùa thu.

Sau khi thu hái, sơ chế các bộ phận của cây Gardenia jasminoides Ellis như sau:

Quả: Giữ nguyên hoặc mang đi sấy khô, phơi khô;
Lá, thân cây, rễ cây: Rửa sạch, sau đó phơi khô để dành sử dụng dần.

5. Cách bảo quản

Bảo quản các bộ phận dùng của cây dành dành ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ẩm ướt.

6. Thành phần hóa học

Quả dành dành có chứa những chất hóa học như:

Shanzhisid;
Geniposid;
Scandosid methyl ester;
Gardosid;
Geniposidic axit gardenin;
Geniposid.
Lá Gardenia jasminoides Ellis có chứa các dược chất như:

Tanin;
Crocnin;
Manit;
Pectin;
D-mannitol.
Hoa cây dành dành có chứa các chất hóa học như:

Tinh dầu;
Axit gardenic B;
Axit gardenic.

Vị thuốc cây dành dành

1. Tính vị

Theo Đông y, cây Gardenia jasminoides Ellis có tính hàn, vị đắng.

Cây Gardenia jasminoides Ellis có tính hàn, vị đắng. Dùng làm thuốc chữa các bệnh như đau nhức, đau mắt đỏ, bệnh gan,…

2. Quy kinh

Cây dành dành được ghi chép, đề cập đến trong một số kinh sách như kinh tam tiêu, kinh phế và kinh tâm.

3. Tác dụng dược lý và chủ trị

Theo Đông y, cây Gardenia jasminoides Ellis có các tác dụng như:

Tiêu viêm;
Lợi tiểu;
Cầm máu;
Chỉ huyết;
Thanh nhiệt.
Theo y học hiện đại, lá Gardenia jasminoides Ellis có chứa hợp chất diệt trừ nấm.

Nhờ những tác dụng dược lý trên, cây dành dành được dùng để làm thuốc, điều trị những chứng bệnh như:

Điều trị vàng da;
Điều trị viêm gan;
Điều trị bí tiểu, tiểu buốt, tiểu rắt;
Chữa chứng chảy máu cam;
Giải độc rượu;
Chữa phù thủng;
Điều trị đau bụng;
Chữa đau dạ dày;
Hạ sốt;
Chữa đau họng;
Chữa mắt đỏ;
Điều trị sưng đau do gãy xương;
Chữa bỏng;
Chữa thổ huyết;
Chữa bong gân, đau nhức;
Chữa mụn nhọt.
Các bộ phận của cây Gardenia jasminoides Ellis đều có thể sử dụng được, có những tác dụng dược lý riêng.

4. Cách dùng và liều dùng

Cây Gardenia jasminoides Ellis có thể dùng tươi hoặc dùng khô. Có thể kết hợp cây Gardenia jasminoides Ellis với những vị thuốc khác để chữa bệnh. Về cách thực hiện, có thể giã nát, dùng tươi sống hoặc sắc, hãm với nước sôi.

Ngoài việc dùng làm thuốc, cây Gardenia jasminoides Ellis còn được dùng để làm gia vị và màu nhuộm.

Về liều dùng, mỗi ngày người bệnh nên dùng từ 6 – 12g. Tuy nhiên, liều dùng này chỉ có tính tương đối. Mỗi bài thuốc sẽ có liều dùng khác nhau. Bạn nên tuân thủ theo công thức liều lượng của mỗi bài thuốc, không nên lạm dụng, dùng quá liều.
Dành dành thường được sử dụng để điều trị các vấn đề như lo lắng, kích động, nhiễm trùng bàng quang, chảy máu, ung thư, táo bón, trầm cảm, tiểu đường, sốt, bệnh túi mật, cholesterol cao, huyết áp cao, cúm, khó ngủ, rối loạn men gan, triệu chứng mãn kinh, đau, sưng tụy và viêm khớp dạng thấp. Cây dành dành cũng được sử dụng như một chất chống oxy hoá, để giảm sưng và để cải thiện hệ thống miễn dịch.

Gardenia jasminoides Ellis được dùng trên da để giảm chảy máu, chữa lành vết thương, bong gân và đau cơ.

Trong chế biến thức ăn, Cây Thủy hoàng chi được sử dụng như một chất tạo màu vàng cho thực phẩm.

Cây Thủy hoàng chi có thể được sử dụng cho các mục đích sử dụng khác. Bạn hãy tham khảo bác sĩ hoặc thầy thuốc để biết thêm thông tin.

Cơ chế hoạt động của dành dành là gì?

Một số chất tìm thấy trong dành dành có thể làm giảm sự đề kháng insulin và giúp ngăn ngừa sự không dung nạp glucose. Chiết xuất Gardenia jasminoides Ellis cũng có thể làm giảm sưng, hạ thấp mỡ trong máu và cholesterol, bảo vệ gan và giúp điều trị nhiễm virus.

Hiện nay vẫn chưa có đủ nghiên cứu về cách hoạt động của loại thuốc này. Bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng thuốc.

Cách dùng

Liều dùng thông thường của dành dành là gì?

Liều dùng của Thủy hoàng chi có thể khác nhau đối với những bệnh nhân khác nhau. Liều lượng dựa trên độ tuổi , tình trạng sức khỏe và một số vấn đề cần quan tâm khác. Cây Thủy hoàng chi có thể không an toàn, bạn hãy thảo luận với thầy thuốc và bác sĩ để tìm ra liều dùng thích hợp.

Dạng bào chế của dành dành là gì?

Gardenia jasminoides Ellis có các dạng bào chế:

Chiết xuất dạng bột
Chủ yếu protein

Tác dụng phụ

Bạn sẽ gặp tác dụng phụ nào khi dùng dành dành?

Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào về các tác dụng phụ, hãy tham khảo ý kiến thầy thuốc hoặc bác sĩ.

Thận trọng

Trước khi dùng dành dành bạn nên biết những gì?

Bạn nên báo cho bác sĩ bất kỳ loại thuốc hoặc thảo dược nào bạn đang sử dụng trước khi bắt đầu dùng dành dành.

Tham khảo ý kiến bác sĩ, thầy thuốc nếu:

Bạn có thai hoặc cho con bú, bạn chỉ nên dùng thuốc theo khuyến cáo của bác sĩ.
Bạn đang dùng bất kỳ loại thuốc nào khác.
Bạn có dị ứng với bất kỳ chất nào của cây dành dành, các loại thuốc hoặc thảo mộc khác.
Bạn có bất kỳ rối loạn hoặc tình trạng bệnh nào khác.
Bạn có bất kỳ dị ứng nào khác với thực phẩm, thuốc nhuộm, chất bảo quản hay động vật.
Những quy định cho Gardenia jasminoides Ellis ít nghiêm ngặt hơn những quy định của tân dược. Cần nghiên cứu sâu hơn để xác định độ an toàn của vị thuốc này. Lợi ích của việc sử dụng cây Thủy hoàng chi nên cân nhắc với nguy cơ có thể xảy ra trước khi dùng. Bạn nên tham khảo ý kiến tư vấn của thầy thuốc hoặc bác sĩ trước khi sử dụng vị thuốc này.

Gardenia jasminoides Ellis
Gardenia jasminoides Ellis

Mức độ an toàn của dành dành như thế nào?

Chưa có thông tin chứng minh rằng sử dụng dành dành có an toàn khi uống hoặc bôi lên da. Gardenia jasminoides Ellis có thể hoạt động như thuốc nhuận tràng, có thể gây tiêu chảy khi uống và khi bôi lên da có thể gây kích ứng da.

Mức độ an toàn đối với phụ nữ mang thai và cho con bú

Không có đủ thông tin việc sử dụng Gardenia jasminoides Ellis trong thời kỳ mang thai và cho con bú, bạn hãy tham khảo ý kiến tư vấn của thầy thuốc hoặc bác sĩ trước khi sử dụng vị thuốc này.

Tương tác

Dành dành có thể tương tác với những gì?

Thảo dược này có thể tương tác với những thuốc bạn đang dùng hay tình trạng sức khỏe hiện tại của bạn. Bạn nên tham khảo ý kiến tư vấn của thầy thuốc hoặc bác sĩ trước khi sử dụng dành dành.

Trả lời

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *