Rẻ quạt là thảo dược gì? Công dụng và cách dùng như thế nào?

Cây rẻ quạt hay còn gọi xạ can, lưỡi đồng (danh pháp hai phần: Iris domestica) là một loài cây bụi thuộc họ Diên vĩ có nguồn gốc từ Trung Quốc và Nhật Bản.

Thông tin về cây rẻ quạt

Tên khoa học là: Belamcanda sinensis (L) DC, họ lay ơn.
Tên gọi khác: Cây xạ can, lưỡi đồng.
Nguồn gốc: Trung Quốc và Nhật Bản.
cây rẻ quạt
Khu vực phân bố
Mọc hoang dại ở những vùng đồi núi trung du, sườn núi, ven suối, ven sông. Ở nước ta, cây lưỡi đồng được tìm thấy ở Lạng Sơn, Lào Cai, Hòa Bình, một số vùng núi ở Hà Nội, Nghệ An, Cần Thơ…

Hiện nay, cây rẻ quạt còn được trồng ở nhiều gia đình làm cảnh và làm thuốc. cây lưỡi đồng còn được trồng làm cảnh ở các đơn vị, cơ quan, bệnh viện, trường học.

Đặc điểm cây rẻ quạt

Là cây thân thảo có chiều cao khoảng 0,5m.
Lá cây mảnh dẻ có thể dài đến 30cm và rộng 2cm. Các lá xen lẫn nhau tạo thành mặt phẳng và xòe ra như quạt nên được gọi là cây rẻ quạt.
Hoa rẻ quạt mọc thành cụm, mỗi bao ho có 6 mảnh vàng cam xen với đốm đỏ.
Quả có màu đen bóng, có hình giống với trứng chim sẻ.
Thành phần hoa học
Các nghiên cứu chỉ ra rằng, thân và rễ cây lưỡi đồng có chứa glucozit belamcandin, shekanin, glucozit iridin, irisfloretin, tectoridin. Những hoạt chất này có tác dụng chữa ho có đờm, viêm họng, viêm amidan, rối loạn tiêu hóa và chữa trị vết thương ngoài da.

cây rẻ quạt
cây rẻ quạt

Bộ phận được dùng làm thuốc

Thân và rễ cây lưỡi đồng là bộ phận được sử dụng làm thuốc.

Cách thu hái và chế biến

Thu hái cả cây vào mùa thu và mùa đông. Sau đó, tước lá, cắt rễ con rồi đem rửa sạch đất cát. Ngâm vào nước vo gạo 1 ngày đêm để tẩy độc. Cuối cùng thái mỏng rồi phơi khô để sử dụng làm thuốc.

Tính vị

Dẻ quạt có tính hàn hơi độc, vị đắng, tác động vào 2 kinh là phế và can. Do đó, cây lưỡi đồng có tác dụng thanh nhiệt giải độc, hóa đờm, tiêu viêm, tốt cho tiêu hóa, chữa trị được nhiều bệnh lý về họng.

Công dụng chữa bệnh của cây lưỡi đồng

Cây rẻ quạt được cả Đông y và y học hiện đại chỉ ra rằng có tác dụng chữa trị những bệnh lý sau đây:

Viêm họng, viêm amidan, viêm phế quản mãn tính, Ho hen, hen suyễn, ho có đờm, Chữa trị bệnh quai bị, Bí đại tiểu tiện, Tắc sữa, sưng vú, Chướng bụng, tích nước trong bụng

Tác dụng của cây lưỡi đồng

Theo Đông y, rẻ quạt mang tính hàn, vị đắng, có tác dụng thanh nhiệt giải độc, chỉ khái hóa đàm, tán kết tiêu viêm, lợi tiêu hóa, có thể hỗ trợ chữa được nhiều bệnh về họng.
Thân và rễ có chứa thành phần belamcandin, tectoridin, irisfloretin, shekanin. Cây có tác dụng hỗ trợ chữa viêm vọng, ho đờm, đau nhức tai, đau amidan, rối loạn tiêu hóa và một số lợi ích hỗ trợ chữa vết thương ngoài da.

Tác dụng điều trị viêm đau đường hô hấp trên: đau họng, viêm amidan, có đờm, viêm thanh quản…:
Tác dụng trị ghẻ lở do trúng phải xạ độc
Trị sốt rét lâu ngày
Trị quai bị
Trị khớp gối viêm, té ngã tổn thương

Tác dụng cây lưỡi đồng làm long đờm

Theo y học cổ truyền, cây lưỡi đồng có công dụng làm long đờm (loãng đờm), nhất là những trường hợp viêm nhiễm đường hô hấp trên bị tái phát do thời tiết, đặc biệt là vào mùa lạnh. Tuy nhiên, cần lưu ý, không dùng cây rẻ quạt với phụ nữ đang mang thai, người cho con bú.

Không lạm dụng quá nhiều việc nhai lá sẽ dẫn đến phồng rộp niêm mạc miệng.

Bên cạnh đó, rễ cây rẻ quạt đem phơi khô rồi dùng nó nhai với chút muối ăn để sát trùng vòm họng. Làm vài ba lần như thế thì khỏi bệnh.

Cây rẻ quạt giúp điều trị các bệnh viêm đau đường hô hấp

Cách dùng cây rẻ quạt

Cây rẻ quạt có thể sử dụng tất cả các bộ phận từ rễ, thân, lá đều có thể làm thuốc. Từ thân và rễ rửa sạch, cắt bỏ rễ con, ngâm nước gạo 1 – 2 ngày rồi thái mỏng, phơi hoặc sấy khô, ta được vị thuốc trong đông y gọi là cây lưỡi đồng.

Cách dùng cây lưỡi đồng chữa viêm họng

Cách 1: Dùng riêng cây lưỡi đồng

Lấy rễ cây rẻ quạt khô nhai với chút muối ăn và nuốt nước mỗi ngày vài lần có tác dụng sát trùng vòm họng.
Dùng 5 – 6g lá hoặc củ rẻ quạt khô sắc nước uống 2 – 3 lần trong ngày để chữa viêm họng.
Giã nát lá cây lưỡi đồng rồi pha với nước và lọc lấy nước cốt để uống.
Thực hiện liên tục vào các buổi tối, khoảng 3 – 5 ngày sẽ giảm các triệu chứng viêm họng.
Theo dân gian, khi bị viêm họng mạn tính, bạn lấy 1 củ rẻ quạt to cỡ ngón chân cái đem rửa sạch.
Sau đó nướng chín và giã nát với 10g muối.
Cho thuốc vào lọ kín. Mỗi ngày lấy thuốc ngậm và nhai nuốt cả xác lẫn nước 2 – 3 lần, dùng liên tục 3 – 5 ngày sẽ khỏi bệnh.

cây lưỡi đồng
cây lưỡi đồng

Cách 2: Kết hợp xạ can với một số thảo dược

Đem 5 – 6g củ rẻ quạt, 1 – 2 lá mạch môn, 1 – 2 củ sâm đại hành tươi, 1g cam thảo sắc lấy nước uống trong ngày
Cho 10g rẻ quạt sắc với 10g sâm đại hành lấy nước uống khi còn ấm.
Dùng 8g rễ cây lưỡi đồng khô, 8g dây cam thảo tươi, 8g hạt đậu chiều sao vàng, 10g sài đất khô nấu với 400ml nước đến khi còn lại khoảng 100ml thì chia uống hết trong ngày.
Dùng bài thuốc gồm: 4 g rẻ quạt, 8 g cỏ nhọ nồi, 8 g tang bạch bì, 8 g bạc hà, 12g kim ngân, 12g sinh địa, 12g huyền sâm, 16 g kinh giới sắc uống mỗi ngày 1 thang. Mỗi lần uống khoảng 1 muỗng canh

Cách sử dụng rẻ quạt chữa quai bị

Chuẩn bị 15g cây lưỡi đồng, sắc nước uống. Sau đó chia làm nhiều lần trong ngày. Có thể thêm đường hoặc mật ong cho dễ uống. Đồng thời dùng lá giã nhuyễn đắp vào chỗ đau
Cách dùng rẻ quạt chữa ho nhiều đờm do nắng nóng
Chuẩn bị cây lưỡi đồng 8 – 10g. Sau đó sắc với nước. Chia thành nhiều lần uống trong ngày, nếu khó uống có thể hòa thêm đường và mật ong. Sẽ tốt hơn nếu kết hợp với sâm đại hành và mạn môn